کتاب نامه های زندان

آنتونیو گرامشی، از 1926 تا آخرین روزهای زندگی‌اش در 1937، صدها نامه به اعضای خانواده و دوستانش نوشت که امروز، 428 نامه از میان آن‌ها باقی‌مانده و قابل استنادند. او که یازده سال از عمرش را پیوسته در زندان‌های رژیم فاشیستی موسولینی گذراند، با وجود بیماری‌های عدیده‌ی جسمی و محدودیت‌ها و فشارهای تمام‌نشدنی فاشیست‌ها، بی‌وقفه نوشت و ترجمه کرد و فقط در سال‌های زندانش، به قدر عمر میلیون‌ها نفر، نوشته‌هایی درجه یک برای بشریت به‌جا گذاشت. گرامشی، با وجود محدودیت‌هایی که حکومت برای او در نظر گرفته بود و در اکثر سال‌ها اجازه‌ی نوشتن بیش از دو نامه در ماه را نداشت، سنت نامه‌نگاری را هیچ‌گاه ترک نگفت و همین مهم موجب شد مجموعه‌ی شگرف «نامه‌های زندان»، سال‌ها پس‌از مرگ او به کمک اعضای خانواده و دوستانش تدوین و منتشر شود. جلد اول نامه‌های زندان، حاوی 100 نامه از 1926 تا 1928 است که در زندان‌های اوستیکا، میلان، سان ویتّوره و پورتولونگونه خطاب به همسرش یولیا، خواهر همسرش تانیا، مادرش و چند تن دیگر از اعضای خانواده و دوستانش نوشته و در هرکدام به‌گونه‌ای وضعیت خودش، خواسته‌ها، شرایط و ایده‌هایش درباره‌ی مسائل مختلف را شرح داده و تحلیل کرده است. نامه‌های گرامشی از زندان، نه فقط متن‌هایی شخصی خطاب به عزیزان او، بلکه نشان‌دهنده‌ی عمق نظرگاه این روشنفکر بزرگ در سپهر اندیشه‌ی سیاسی، تاریخ، ادبیات و هنر است. این نامه‌ها نشان می‌دهند، یک نابغه‌ی بی‌مثال، چگونه حتی در وخیم‌ترین شرایط زیستی، از نوشتن و کار روشنفکرانه دست برنداشته و با امیدی سرشار، برای رهایی و آزادی می‌جنگد. کتاب «نامه‌های زندان» مناسب حال است برای فهم شرایط همه‌ی آنها که در بند حکمرانان فاشیست بوده و هستند و البته فهم این نکته که روشنفکر چپ، در طول تاریخ همواره علیه فاشیسم ایستاده و و برای رهایی‌بخشی مبارزه کرده است در جای‌جای نامه‌ها تلاش برای بررسی همه‌جانبه‌ی مسئله‌ی اصلی گرامشی، یعنی نحوه‌ی سربرآوردن فاشیسم و ناکامی جنبش انقلابی، مشهود است، و رد و نشانی از مفاهمی کلیدی و مورد توجه او همچون هژمونی، روشنفکر ارگانیک، جامعه‌ی سیاسی و جامعه‌ی مدنی، تاریخی‌گری، مسائل فرهنگی و ادبی، و جریان‌های حاشیه‌ای ادبی را به‌وضوح می‌توان در خط فکری او و ابراز نظرش پیرامون مقولات گوناگون و حتی مسائل روزمره دید. نامه‌های زندان، یا به تعبیری این «اپرای زندان»، بیانگر نبوغ و ذهنِ تحلیل‌گر و خلّاقِ این متفکرِ مارکسیستِ انقلابی است.